Βορειοαμερικανικές Κορδιλιέρες

Ο όρος κορδιλιέρα, που χρησιμοποιείται γενικά για να χαρακτηρίσει μακρές οροσειρές παράλληλες μεταξύ τους, χρησιμοποιείται στη Βόρεια Αμερική για ολόκληρη την ορεινή περιοχή που ορίζεται από τις οροσειρές της Αλάσκα, των Βραχωδών Ορέων και της Σιέρα Νεβάδα (περιοχή των Κορδιλιέρων). Οι Β.Κ. εκτείνονται, κάνοντας ελαφριά καμπή, από βορειοδυτική σε βορειοανατολική κατεύθυνση, στις δυτικές παρυφές της ηπείρου, αποτελώντας ένα είδος σπονδυλικής στήλης που σχηματίζεται από διάφορες διακλαδώσεις οροσειρών με βαθιές κοιλάδες και εκτεταμένα υψίπεδα. Εκτείνονται στο βορειοδυτικό Μεξικό, στις δυτικές ΗΠΑ (Νεβάδα, Νιου Μέξικο, Αριζόνα, Καλιφόρνια, Γιούτα, Αϊντάχο, Όρεγκον, Ουάσινγκτον, Κολοράντο), στον δυτικό Καναδά (Βρετανική Κολομβία, Γιούκον) και φτάνουν μέχρι την Αλάσκα. Οι Β.Κ., που είναι γνωστές και με την ονομασία του ορεινού συγκροτήματος των Δυτικών Υψιπέδων (Western Highlands), περιλαμβάνουν τα Βραχώδη Όρη (Rocky Mountains), το μεγαλύτερο σε μήκος, πιο ψηλό και πιο ογκώδες ορεινό σύστημα, με κορυφές που το ύψος τους φτάνει τα 3.000-4.000 μ., την οροσειρά της Αλάσκα (Alasca Range), την Παραθαλάσσια Οροσειρά (Coast Range), την οροσειρά Κασκέιντ (Cascade Range) και τη Σιέρα Νεβάδα. Στην προέκταση των τελευταίων αυτών οροσειρών μέσα στο μεξικανικό έδαφος έχει δοθεί η ονομασία Δυτική Σιέρα Μάδρε και στην προέκταση των Βραχωδών Ορέων της Ανατολικής Σιέρα Μάδρε. Οι Β.Κ. καταλαμβάνουν μεγάλο τμήμα της Βόρειας Αμερικής, στο πλάτος μάλιστα των 40° εκτείνονται στο ένα τρίτο, ίσως και περισσότερο, των ΗΠΑ. Τις οροσειρές διαδέχονται εκτεταμένα υψίπεδα (τα υψίπεδα του Μεξικού, του Κολοράντο, του Κολούμπια, της Μεγάλης Λεκάνης) και βαθύπεδα, όπως η Κοιλάδα του Θανάτου (86 μ.) και η Σόλτον Σι (73 μ.). Από γεωλογική άποψη, οι Β.Κ. βρίσκονται κοντά σε σταθερές ζώνες (καναδική ασπίδα). Οι πρώτες φάσεις των πτυχώσεων δημιουργήθηκαν πιθανότατα τον παλαιοζωικό αιώνα. Τις φάσεις αυτές διαδέχτηκαν περίοδοι ηρεμίας, τις οποίες μαρτυρούν οι μεγάλες ιζηματογενείς αποθέσεις που χρονολογούνται από την κάμβριο έως την κρητιδική περίοδο. Οι τελευταίες ορεογενετικές κινήσεις (λαράμιος φάση) συνέβησαν κατά το τέλος της κρητιδικής περιόδου του μεσοζωικού αιώνα. Ακολούθησε έντονη ηφαιστειακή δράση με πτυχώσεις και ρήξεις των πετρωμάτων και σχηματισμό βαθολιθικών συσσωρεύσεων καθώς και στρωμάτων λάβας. Η συνεχής προσβολή διαβρωτικών παραγόντων χάραξε βαθιά τα ιζηματογενή στρώματα, κυρίως ψαμμιτικά ή ασβεστολιθικά, που σε ορισμένα μέρη διατηρούνται απόλυτα οριζόντια, έτσι που να φέρνουν σε φως τα αρχαϊκά πετρώματα και να επιτρέπουν την άνετη μελέτη τους (π.χ. το Γκραν Κάνιον του Κολοράντο). Σε άλλες τοποθεσίες (π.χ. στο Εθνικό Πάρκο Γέλουστοουν) η δράση συνεχίζεται ακόμα και σήμερα, με εκδηλώσεις υδροθερμικών φαινομένων. Η ορεογενετική αυτή φάση είναι εμφανής ακόμα και σήμερα από τα πολυάριθμα ηφαίστεια, σβησμένα και ενεργά, που αποτελούν μέρος της ζώνης πυρός του Ειρηνικού. Στον σχηματισμό της σημερινής μορφής των Β.Κ. συνέβαλαν και οι παγετώνες, που κατά την πλειστόκαινο (νεοζωικός αιώνας) κάλυπταν περίπου τα 3/4 της Βόρειας Αμερικής. Από αυτούς προήλθε ένα παγετωνικό σύστημα (σύστημα των Κορδιλιέρων) που διέσχιζε την Αλάσκα, τον δυτικό Καναδά και τα ψηλότερα μέρη των νότιων περιοχών, σύστημα που υπάρχει ακόμα και σήμερα, αν και σε πολύ μικρότερο μέτρο. Στα υπολείμματα του αρχαίου παγετωνικού συστήματος αναπτύχθηκε το σημερινό υδρογραφικό δίκτυο. Τα πολυάριθμα υδάτινα ρεύματα που πηγάζουν από τις Β.Κ. έχουν διαφορετική πορεία στις δύο πλευρές του Ατλαντικού και του Ειρηνικού ωκεανού. Οι ποταμοί που εκβάλλουν στον Ειρηνικό ακολουθούν ελικοειδή και δύσκολη πορεία και είναι σε μικρό μήκος πλωτοί, επειδή η κλίση προς τα κάτω είναι απότομη. Από τους μεγαλύτερους είναι ο Γιούκον, ο Φρέιζερ, ο Κολούμπια, ο Ρίο Σακραμέντο και ο Κολοράντο. Στον Ατλαντικό, αντίθετα, εκβάλλουν μεταξύ άλλων δύο από τα μεγαλύτερα ποτάμια συστήματα του κόσμου, ο Μισισιπής-Μισούρι και ο Σεν Λόρενς. Κατά την πορεία τους διασχίζουν μεγάλο μέρος της Βόρειας Αμερικής με αργό και μεγαλόπρεπο ρυθμό και είναι σχεδόν σε όλο τους το μήκος πλωτοί. Μεταξύ των λιμνών των Β.Κ. μεγαλύτερη είναι η Μεγάλη Αλμυρή Λίμνη. Οι Β.Κ. με τις πιο ψηλές κορυφές των Βραχωδών Ορέων ασκούν αξιοσημείωτη κλιματική επίδραση και στις δύο αντίθετες πλευρές. Οι μεγάλες χειμερινές βροχές, χαρακτηριστικές των ακτών του Ειρηνικού (η ετήσια βροχόπτωση είναι 800-1.200 χιλιοστά), εμφανίζονται μειωμένες πέρα από τα ορεινά συγκροτήματα, καθώς αυτά παρεμποδίζουν την υγρασία με την οποία είναι φορτωμένα τα σύννεφα που προέρχονται από τον Ειρηνικό. Αντίθετα, Α των Βραχωδών Ορέων, η απουσία φραγμού επιτρέπει τις κλιματικές επιδράσεις από Β, Α και Ν. Η κλιματική αυτή επίδραση των Β.Κ. έχει τον αντίκτυπό της και στη βλάστηση που είναι πλούσια και άφθονη στην πλευρά του Ειρηνικού και σπάνια στην πλευρά του Ατλαντικού. Σε μερικές ζώνες, απομονωμένες από την επίδραση και των δύο πλευρών (λεκάνες της Νεβάδα και της Γιούτα), υπάρχουν στέπες και έρημοι. Η βλάστηση των Β.Κ., στις οποίες επικρατούν τα κωνοφόρα, παρουσιάζει τις ακόλουθες υποδιαιρέσεις: δάση στα οποία οι βροχοπτώσεις είναι άφθονες, δάση με αραιές βροχοπτώσεις και δάση που, εκτός του ότι παρουσιάζουν, όπως και τα προηγούμενα, αραιές βροχοπτώσεις, χαρακτηρίζονται και από μια παρατεταμένη καλοκαιρινή ξηρασία. Στα πρώτα περιλαμβάνονται η Παραθαλάσσια Οροσειρά και οι δυτικές πλαγιές της οροσειράς Κασκέιντ και της Σιέρα Νεβάδα. Στη ζώνη αυτή, που αποτελεί τη μεγαλύτερη πηγή ξυλείας σε όλη την επικράτεια των ΗΠΑ, ευδοκιμούν το έλατο, το δουγλάσειο έλατο, ο κόκκινος κέδρος, η σεκόγια καθώς και διάφορα άλλα είδη πεύκου, έλατου και κέδρου. Η επόμενη υποδιαίρεση περνά από τις ανατολικές πλαγιές της Παραθαλάσσιας Οροσειράς και της Σιέρα Νεβάδα και τις δυτικές πλαγιές των βόρειων Βραχωδών Ορέων. Η βλάστηση αποτελείται από δουγλάσειο έλατο και από λευκά πεύκα και έλατα, που σε μερικές περιοχές (Γιούτα, Νεβάδα, Μεξικό, Κολοράντο) εναλλάσσονται με μικρό πεύκο και άρκευθο. Η τρίτη μεγάλη υποδιαίρεση απαντάται στις νότιες παράκτιες οροσειρές και στα βουνά της Καλιφόρνια και αποτελείται κυρίως από θαμνώδη βλάστηση. Η πανίδα, πιο πολύ σε άγρια κατάσταση, είναι ακόμα η αρχική και αποτελείται από αρκούδες, άλκες, ελάφια, πρόβατα και άγριες κατσίκες, λύκους, αλεπούδες, κάστορες, λίγκες κ.ά. Χαρακτηριστικά ζώα είναι το κογιότ και το πούμα. Από τα πουλιά αναφέρουμε τον πελεκάνο, το κολιμπρί, τον κόνδορα και μερικά είδη δρυοκολαπτών. Οι πολυάριθμοι ποταμοί που κατεβαίνουν από τις Β.Κ. παρέχουν μεγάλες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας. Στον Καναδά και στις ΗΠΑ, χώρες που έχουν τις μεγαλύτερες πηγές ηλεκτρικής ενέργειας στον κόσμο, κατά ένα μέρος ακόμα ανεκμετάλλευτες, σχεδόν το σύνολο των εργοστασίων παραγωγής ηλεκτρισμού είναι συγκεντρωμένο στη ζώνη των Β.Κ. Η ανθρώπινη δραστηριότητα περιορίζεται σε μικρό αριθμό απασχολήσεων, όπως είναι τα ορυχεία, η κτηνοτροφία, το εμπόριο ξυλείας και ο τουρισμός. Η αναζήτηση ορυκτών έχει ως αποτέλεσμα την εκμετάλλευση μεγάλου μέρους των Β.Κ. Άφθονα είναι τα αποθέματα κάρβουνου, αλλά η εκμετάλλευσή τους είναι μικρή, γιατί από οικονομική άποψη δεν μπορεί να ανταγωνιστεί το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, που υπάρχουν σε μεγάλες ποσότητες. Άλλα ορυκτά είναι ο χρυσός, το ασήμι, ο μόλυβδος, ο ψευδάργυρος, ο χαλκός καθώς και το βολφράμιο και το μολυβδένιο. Ιδιαίτερη σπουδαιότητα παρουσιάζουν τα φωσφορικά άλατα, που έχουν όλο και μεγαλύτερη ζήτηση για την παραγωγή λιπασμάτων. Περιοχή των Βορειοδυτικών Εδαφών, στους καταρράκτες Αλεξάνδρας, στο τελευταίο τμήμα του ρου του Χέι, που εκβάλλει στη Λίμνη των Σκλάβων. Οι Βορειοαμερικανικές Κορδιλιέρες στην Αλάσκα χαρακτηρίζονται από εκτεταμένους παγετώνες· στη φωτογραφία, άποψη των ορέων Τζούνο. Τα όρη Λεφρόι και Μπιχάιβ, στο καναδικό τμήμα των Βραχωδών Ορέων. Το όρος Χουντ, που αποτελεί τμήμα της οροσειράς Κασκέιντ. Η κορυφή του (3.421 μ.) είναι η υψηλότερη στην αμερικανική πολιτεία Όρεγκον.